Om B. D. Brochmann - og framsyninga

Bertram Dybwad Brochmann (1881-1956). Er ein mann med ei særskilt historie, ein gartner som vart ein politisk visjonær og svært annerkjend i si tid som folketalar, samfunnsøkonom og politikar, men og kontroversiell og gjennom prosessane mot han etter 2. verdenskrig vart han politisk kastrert.

BDB starta Samfundspartiet og vart valgt inn på Stortinget i 1933, men fekk ikkje gjennomslag der for nokon av sine tankar. Han protesterte mot at NRK sendte Hitler sine talar usensurert, medan han sjølv vart sensurert, han tala for å endre heile det økonomisk system og var kritisk til bode kapitalismen, fasismen og kommunismen som han meinte var sider av samme problem. Og BDB var også ein sterk kritikar av at Noreg brøyt mot nøytraliteten og blei med på den engelske handelskrig mot Tyskland, noko han frykta ville føre Norge inn i krigen. I 1936 hold har ein interpellasjon i Stortinget der han freista få Stortinget med på å holde ein internasjonal fredskongress, der alle parter i den kommande krigen kunne møtast i Norge på nøytralgrunn og oppklare krigsårsakene. Han følte at han berre blei latterliggjort og han hadde små tankar om den norske stat og Storting etter dette.

Samfundspartiet var elles og dei einaste partiet som stemte mot steriliseringsloven som hjemla tvangssterilisering av “romani” og andre “samfunnsmessig uønskede grupper”.

Etter okkupasjonen frykta BDB for at Nazistane ville forfølge han, etter eit opphold i Tyskland på 30-.talet hadde han sett korleis Tyskarane behandla meiningsmotstandarar, han frykta for sitt liv, sine skrifter og sine følgarar. Han viste ikkje kor lenge krigen ville vare, og han var sterkt kritisk mot at regjeringa hadde “stjålet norges gull, tatt med seg kongen og forlatt landet og overlatt styringa til Quisling”. Han holdt difor ein tale og gav ut ei bok der han la fram kritikken mot den norske regjeringa, og der han også gav ei positiv vurdering av den økonomiske strategien som Nazityskland hadde bygd seg opp på i mellomkrigstida. Etter nokre forsøk på å få tyskarane i tale gav han opp, trekte seg attende til eit småbruk på Voss hausten 1940 og holdt ein lav profil etter dette.  Men etter krigen vart han anklaga for Landsvik. Rettsaka mot han i Voss Heradsrett set rammene for framsyninga.

B. Dybwad Brochmanns Forsvarstale.

Brochmann var ein omreisande folketalar og gav også ut omlag 40 bøker på eige forlag. Brockmanns har etterlatt seg omslag 40 bokutgivelser, og det mange av hans taler er bevarte på opptak.

Denne framsyninga vil  i hovuddrag vere basert på bøkene

“Rettsaken mot B. Dybwad Brochmann” - Stenografi frå landsviksrettsaka i Voss Heradsrett.

“Til Mentalundersøkelse” - der Brochmann harselerer over dei to åra han var til mentalundersøkelse etter krigen, før dommen.

Samt ei rekke lydopptak frå foredrag, radiotalen han holdt i 1940, og stenograferte interpelasjonar han holdt i Stortinget mellom 1933 og 1936. samt Sandsund sine bearbeidingar og passasjar der Sandsund gjer språk og tankar klarare og tilgjengeleg.

Når stykket begynner møter vi Brochmann på Kvitheim, småbruket sitt på voss, der han nett har fått brev om at han vil bli arrestert anklaga for Landsvik. Vidare blir vi med han der han kjemper for å komme unna gjennom å skrive brev til justisministeren, og arrestasjonen og møte med politilegen i Bergen, og prosessen der han blir inlagt og holdt

Vi kjem i tillegg til å møte politilegen frå Bergen, Ragnar Engebretsen og Økonomiprofessor og sakkyndig Johan Vogt. Vogt og Brochmann hadde ein betydelig brevveksling under prosessane. Og gjennom brevvekslinga går ein i djubda på Brockmanns økonomiske analyser.

Arbeidet med Til Mentalundersøkelse bygger på mitt arbeid med Stykket “Bondetinget” og kan kanskje best forståast gjennom det. Det var eit stykke som vart utarbeida gjennom mitt spørsmål: kvifor er det ein så stor kontrast mellom vetatt og uttala politikk og gjennomført politikk. Eg ville finne svar og gjekk tilbake i tid og fant desse svara. Der tok eg utgangspunkt i mine intervju med den då 91 år gamle bondeopprøraren Helge Bergo, og gjennom eit portrett av han, lagde ein analyse av bakgrunnen til norsk landbruk og sjølvforsyning er slik det er i dag. Det kom til å handle om framveksten av det korporative samliv mellom Bondefaglaga, Staten og Samvirka, der avtaleverket bandt organisasjonane so intimt inn i Staten av faglag i praksis ikkje kunne følge sine formålsparagrafer og representere sine medlemmer men vart tvungne til å gjennomføre statens politikk bland sine medlemmer. Statens politikk i etterkrigstida var inspirert av den sovjetiske planøkonomi, og blei gjennomført med økonomiske virkemidler der kravet om arbeidseffektivitet og produksjonsvekst, samt målrette Invisteringspolitikk gjorde det økonomisk umulig for det store flertallet av norske bønder å bli vernede i næringa. Dette medførte at den politisk ønska demografiske endringa der landbruksbefolkninga vart flytta inn i industrien for å kunne auke levestandarden i heile landet. Svarteper fekk landbruket som aldri fekk innfridd den lova jamstillinga som hadde tent som gulrot for at dei skulle vere med på politikken.

Denne forestillinga fekk myke større slagkraft enn eg hadde venta meg, fekk full turne på tre regionsteater med kring 60 forestillinger, og er bestilt av to andre regionsteater i 2026.

Det viktigaste som hendte er at den vart vist på Småbrukarlaget sitt landsmøte hausten 2021, der den vart sett i samband med Bondeopprør 2021, og var med å gav eit historisk grunnlag til heile landsmøte, vart grunnlag for generaldebatten under landsmøte og var med å la grunnlag for utskiftinga av leiinga av Småbrukarlaget påfølgande år. Eg har etter dette vore mykje brukt i landbruksdebattar har harr gjamnleg kontakt med toppane i Bondeopprøret og har vore invitert til ferie podcaster og skrive mange kronikkar om emnet.

Dette er for meg ein ærlig form for politiksk debatt teater, her er ikkje kunstnarar og nyskapinga i fokus, men å gå inn i samtida med Teater som våpen. Det teateret som eg her snakkar om gir eit anna høve til å formidle kompelse tankar og analyser. Og det viser seg at det kan dere vel so effektivt, når ein komprimert får formulert grunnlaggande problem. Det nyskapande her er kanskje i dag at ein ikkje er forfengelig og sjuler innholdet bak metaforer og bilder. Problema i dag er for store til at vi har tid til å gå omvegen via emosjonelle eksempler. Og det viser seg at teater enno kan dere virksomt og at ein i teatret får tilgang på eit publikum, og tid nok saman med dei på ein måte som ein ikkje får gjennom massemedia.

Det har og vist seg at publikummet som Bondetinget tiltrekte seg har vore eit heilt anna enn det dei ulike teatra er vande med. Det er ei gruppe menneske som kanskje eller ikkje kjenner seg høyrt eller tatt på alvor, som her har møtt opp.

I samband med framsyningane har det og vore arrangert ei rekke debattar, og framsyninga har solens vore med å sette dagsorden.

Med forestillinga Til Mentalundersøkelse, vonar eg det same vil skje, at det er ei forestilling som vil vekke debatt, der bode den form for demokrati vi har og våre økonomiske modellar må opp til drøfting.